“Ở đời muôn sự của chung, hơn nhau một tiếng anh hùng mà thôi.”
Đến cùng, những nỗ lực của chúng ta ở đời chỉ đến sống vui, hoặc, làm một kẻ không tầm thường trong thiên hạ. Kẻ an phận thủ thường chọn vui, kẻ tâm cao ý vời chọn một sự tồn tại trên đầu kẻ khác.
Lý Thường Kiệt không chọn vui, vì đã không còn có thể vui, hoặc chăng hơn cả vui là giấc mộng ôm trọn cả non sông bờ cõi. Phải chăng vì suốt đời đau đáu với giấc mộng giang sơn đó mà sự tồn tại cố vãng của ông vẫn còn được nhắc nhớ đến hôm nay trên những trang sử hào hùng nhất của dân tộc.
Lý Thường Kiệt, vị thiên tài kiệt xuất với xuất thân quý hiển, vị danh tướng phá Tống bình Chiêm, vị anh hùng trong xác thân hoạn quan tàn khuyết. Đây, rõ ràng là một mệnh đề bi kịch, cùng là người anh hùng cũng là kẻ hoạn quan.
Là rằng đôi dòng chính sử nhạt nhòa ghi lại ông tận trung hiếu quốc, nguyện lòng tịnh thân hầu hạ bề vua khi lúc đương thì. Là rằng thuyết này nói ông trời sinh mặt hoa da phấn, lòng dạ thiên bẩm đã chẳng giống người thường. Là rằng thuyết kia bảo ông bị hãm hại phế tàn khi lỡ tình vướng phải cuộc đấu đá ân sủng hậu cung và cuộc tranh giành quyền lực của ngoại thích.
Ngần ấy con người tìm tòi nghiên cứu là ngần ấy cái thuyết âm mưu, nhưng cớ nguyên thật sự ra sao đã mãi bị trầm tích tháng năm vùi sâu lấp kĩ, họa chăng chỉ những linh hồn ẩn khuất chốn u minh mới thấu tận tường.
Một ngày trăng tỏ hoặc không, năm một chàng thanh niên vừa 23 tuổi, danh sách Hoàng môn chi hậu của vua sung thêm một người, cuộc đời của một đấng nam nhi cũng chìm vào tĩnh lặng, sự biến dời của một đời người dẫn theo bao biến dời của thời đại, cả thảy rồi cũng chảy xô vào lớp khuôn lịch sử định mệnh.
Dù người đời ngờ vực hay cảm thương khi ngẫm lại, thì cũng chẳng tài nào phủ nhận những chiến tích anh hùng của bậc kì tại quân sự sau bao phen phạt Tống bình Chiêm. Đó, là những trận thắng khi lần đầu tiên trong sử sách có người nước Nam chủ động đánh vào lãnh thổ Đại Quốc, những trận thắng hết lần này đến lần khác lấy bằng được ba châu Địa Lý đất Chiêm, những trận thắng phá thể kẹp kiềm Tống- Chiêm cho một giang sơn Đại Việt trường tồn vững chãi và phá tan giấc mộng Tân Phục của họ Vương, những trận thắng tô son điểm vàng cho trang sử dựng- giữ nước nhà.
Có những người được sinh ra chính là để đả kích sự tồn tại của kẻ khác như vậy. Ngọn cờ Đại Việt khởi phất trên đất người là máu xương người xung trận, là nghìn trùng mưu đồ trí lược của của kẻ cầm quân.
Chiến tích hào hùng bất bại của kẻ anh tài đã vượt xa những giá trị về xác thân mà thế tục vẫn vô tình hữu ý coi đó là biểu tượng trượng phu. Giấc mộng của một kẻ ôm hùng tâm tráng chí đòi lại cõi bờ của dân tộc đã vượt rất xa nỗi đau của người mang cơ thể khuyết tàn. Để trông đó mà vọng ngóng cho ngàn năm sau, khi cõi bờ bao phen đổi dời vẫn không vơi đi là bao mảnh đất cha ông bản đồ ngày trước, trong cõi hồn những kẻ nặng lòng với dân tộc vẫn luôn tạc ghi bài thơ Thần vang vọng trên sông Như Nguyệt thuở nào:
Nam quốc sơn hà nam đế cư
Tuyệt nhiên định phận tại thiên thư
Như hà nghịch lỗ lai xâm phạm
Nhữ đẳng hành khang thủ bại hư.
Lê Đoàn Ngọc Thi