Trong kho tàng di sản văn hóa đồ sộ của triều Nguyễn, thẻ bài là một loại cổ vật đặc biệt mang giá trị lịch sử, mỹ thuật và văn hóa cao. Thẻ bài, ghi bằng chữ Hán là 牌 (bài), có nghĩa là “cái bảng, mảnh ván đề chữ làm dấu hiệu”. Tùy theo chất liệu, các loại thẻ bài được phân chia thành:
- Kim bài (金牌): Làm từ vàng.
- Ngân bài (銀牌): Làm từ bạc.
- Mộc bài (木牌): Làm từ gỗ.
- Thạch bài (石牌): Làm từ đá.
Ngoài ra, dựa trên công năng, thẻ bài được phân loại như:
- Bội bài (佩牌): Để đeo.
- Tín bài (信牌): Dùng làm tín vật.
- Lệnh bài (令牌): Dùng để giao việc.
Các loại thẻ bài không chỉ giúp phân biệt danh tính, địa vị của quan lại mà còn thể hiện sự uy quyền và sự vinh danh của triều đình.
Các Loại Thẻ Bài Trong Triều Nguyễn
- Kim Bài
- Là biểu tượng cao quý nhất, thường dành cho vua, hoàng hậu và các thành viên hoàng gia.
- Kim bài Cơ mật đại thần: Ban cho quan lại cao cấp.
- Thiết kế tinh xảo với hình chữ nhật, khắc các dòng chữ Hán và nạm đá quý như kim cương, hồng ngọc.
- Kim Khánh
- Là huy chương cao quý, ban thưởng cho công thần hoặc làm quà lưu niệm.
- Dưới triều Thành Thái, kim khánh có bốn hạng, khắc chữ Hán thể hiện lòng biết ơn như: Báo nghĩa thù huân (報義酬勳).
- Từ thời vua Khải Định, kim khánh được chế tác cầu kỳ hơn, đựng trong hộp bạc chạm trổ.
- Kim Bội
- Ra đời từ năm 1889, ban đầu dùng để tưởng thưởng, sau trở thành trang sức quý giá dành riêng cho phụ nữ hoàng gia.
- Hình dạng cách điệu, thường khắc chữ Hán và hoa văn tinh xảo.
- Ngọc Khánh và Ngọc Bội
- Làm từ ngọc quý như cẩm thạch, chủ yếu dành cho vương tôn và quan chức cao cấp.
- Khắc các dòng chữ Hán như Thụ thiên vĩnh mệnh (受天永命).
Quy Trình Chế Tác Thẻ Bài
Việc chế tác các kim bài, kim khánh, và các vật phẩm hoàng gia được giao cho Kim Ngân Tượng Cục, thành lập từ năm 1834. Các nghệ nhân tài hoa từ khắp nơi được tuyển chọn để làm việc tại đây. Ngoài ra, còn có:
- Kim Mạo Tượng Ty: Chế tạo mũ mão bằng vàng.
- Kim Tương Tượng Ty: Chuyên chế tác các vật phẩm thếp vàng.
Ứng Dụng Và Giá Trị Lịch Sử
- Ứng dụng trong cung đình: Kim bài, kim khánh và các vật phẩm khác được sử dụng trong các buổi triều hội, quốc lễ hoặc tiếp đón quốc khách.
- Giá trị hiện tại: Sau khi triều Nguyễn sụp đổ, nhiều cổ vật đã được đưa ra nước ngoài và trở thành niềm mơ ước của các nhà sưu tập. Điển hình, vào tháng 2/2011, một thẻ bài bạc mạ vàng được đấu giá trên eBay với giá 1.919 euro.
Liên Kết Nội Bộ
Để hiểu thêm về văn hóa triều Nguyễn, bạn có thể tham khảo các bài viết dưới đây:
- Khám phá Hồ Gươm và Tháp Rùa
- Vẻ đẹp quần thể di tích Núi Sam, Châu Đốc
- Câu chuyện Tứ Nguyệt Tam Vương Triều Bát Tượng
Kết Luận
Những món trang sức triều Nguyễn như kim bài, kim khánh, và ngọc bội không chỉ là biểu tượng của quyền lực mà còn phản ánh sự tinh xảo trong nghệ thuật chế tác thời phong kiến. Hiện nay, chúng là những cổ vật quý giá, mang lại niềm tự hào và giá trị lịch sử lớn lao cho văn hóa Việt Nam.