VÀI NÉT VĂN HÓA ẨM THỰC TRÀ VINH
Trà Vinh là vùng đất của những ngôi chùa Khmer,những lễ hội truyền thống và cả một nền ẩm thực đa sắc màu.Cũng nhờ có sự cộng cư của các dân tộc Kinh_Hoa_Khmer mới tạo nên một văn hóa ẩm thực Trà Vinh phong phú, đa dạng và vô cùng đặc trưng. Ở đó cũng có một loại bánh được kết tinh giữa sự tư duy sáng tạo và sự giao thoa văn hóa ẩm thực của người dân nơi đây mang đậm chất riêng của vùng đất sông nước Nam bộ.
1/.Bún nước lèo (món ăn truyền thống Khmer):
_Bún dai ngon, nước lèo trong mà vị vô cùng đậm đà, chả giò giòn tan, huyết mềm mịn, thịt heo (lợn) quay thơm béo, rau các loại, ớt hiểm cay nồng, tất cả hòa quyện cùng nhau tạo ra cái hương riêng của dân tộc Khmer ở miền Tây Nam bộ.
_Một tô bún nước lèo dân dã ngon từ sợi bún làm từ loại gạo lúa mùa dai và ngọt;rau ghém phải có giá đỗ sống,bắp chuối (để cả vỏ đỏ bên ngoài) và hẹ hương (những cọng nhỏ nhưng giòn và ngọt nồng).Các loại rau ghém sạch này đặc biệt đều được trồng theo phương pháp truyền thống, tuyệt nhiên không bón phân hóa học.
_Nước lèo chan bún được nấu bằng mắm bò hóc (prohoc), tạo ra vị mặn nồng nàn,thơm lựng mũi cho người ăn.Khi mắm rã hết trong nồi nước sôi thì hớt bọt nhiều lần rồi mới cho thịt cá lóc nghiền nhỏ,ướp sả ớt cùng gia vị khác vào nồi.
_Khi chuẩn bị tô cho người dùng,đầu tiên người bán xé rời từng cọng bún cho vào bát,rải rau ghém lên trên,chan nước lèo nóng hổi,nặn chanh (hoặc chan giấm),cho miếng muối ớt (không dùng nước mắm vì sẽ khiến tô bún bị “chua”) cho vào tô rồi trộn đều trước khi ăn.Một tô nước lèo có thịt cá lóc rỉa, thịt heo quay vàng ruộm,bánh giá nóng giòn,vài miếng huyết heo tưởng đơn giản nhưng nếu bạn đã ăn một tô thì sẽ còn muốn ăn thêm để thưởng thức hương vị đã thấm vào từng sợi bún hòa tan trong nước lèo thơm ngon.
2/.Bánh tét Trà Cuôn:
_Cái hương vị khác biệt của bánh tét nơi đây là nếp,đậu,thịt, trứng muối hòa quyện vào nhau,hương vị đậm đà lan tỏ khắp miệng ngay cú chạm môi đầu tiên.
_Để làm được bánh tét ngon phải trải qua nhiều công đoạn không hề đơn giản.Từ việc mang nếp đi vo chừng khoảng năm nước,để ráo,trộn đều với nước lá rau ngót để tạo màu và có mùi thơm đặc trưng.Đặc biệt để đòn bánh tét ăn có vị ngon thì các nguyên liệu từ thịt,mỡ,đậu xanh (trừ lòng đỏ trứng vịt muối) đều được tẩm ướp các loại gia vị gồm hành lá,muối, đường,bột ngọt…
_Để có được đòn bánh tét chắc nịch,dẻo ngọt và để được lâu ngày thì người làm phải chọn tỉ mẩn trong việc chọn lá gói,lấy màu tự nhiên cho nếp sáp đến làm nhân,gói và nấu bánh. Trước tiên,phải chọn những tàu lá chuối tươi, khổ rộng vừa phải, không rách, đem phơi nắng cho hơi rám màu, lau kỹ và xếp gọn gàng.Khi gói cần chọn loại nếp sáp địa phương ngon thuần nhất thì mới có độ dẻo phù hợp,không được có lẫn gạo hay các loại nếp tạp khác,đãi sạch để ráo, trộn đều với nước cốt lá rau ngót.
_Đậu xanh làm nhân bánh thì phải chọn loại hạt to,tròn đều, đãi sạch vỏ,đem nấu chín,làm mìn rồi pha thêm hương vị tạo mùi.Mỡ heo thì chọn loại dày dưới da,thịt và mỡ được sắt thành thỏi dài vuông cạnh,tẩm ướp gia vị hành lá,muối, đường… Ngoài ra, người dân trong vùng thường cho thêm trứng muối để bánh tét hấp dẫn khẩu vị nhiều người hơn.
3/.Bún suông:
_Một món ăn khác mà có sợi suông dài, dai, sần sụt, nước lèo màu ngả hơi nâu do có cho thêm me và tương hột tạo nên vị chua thanh, lại thoang thoảng mùi thơm.
_Tên gọi món bún suông (suông tôm) xuất phát từ chả tôm tươi ngon,mềm mịn được tạo hình như những con đuông,một loài bề ngoài có hình dạng như con sâu.Tôm khi mua về đem lột bỏ vỏ rồi ướp với mắm ngon rồi lau khô,sau đó cho vào máy xay,thêm ít hạt tiêu để chả tôm thơm ngon hơn.Tiếp đến, cho chả tôm vào trong bao ni lông,cắt một đầu nhỏ để nặn suông vào nồi nước dùng đang sôi hoặc chiên sơ suông rồi mới cho vào nồi nước lèo khi ăn.
_Để tạo nên sự hấp dẫn cho bún suông không thể bỏ qua nước lèo đúng chất Trà Vinh được nấu từ xương lợn ninh. Nước lèo có màu nâu đậm chứ không trong, bởi đã được thêm một ít me và tương hột để tạo vị ngọt thanh và thoảng hương thơm của tương hấp dẫn.
_Công đoạn đầu tiên để làm bún suông chính là đun nước lèo.Xương heo đem rửa sạch cho vào nồi nước sôi luộc khoảng 3 phút rồi vớt ra rửa lại với nước lạnh cho sạch.Tiếp tục cho xương lợn vào nồi,thêm tôm khô,củ cải gọt vỏ cắt khoanh tròn,đun sôi,hớt bỏ bọt rồi đun chừng 2 tiếng.
_Tiếp đến là bóc bỏ vỏ tôm rút chỉ đen rồi ngâm với nước muối pha loãng khoảng 15 phút rồi rửa lại cho sạch,để ráo nước.Các nguyên liệu tỏi,hành khô đem bóc vỏ,băm sơ;tôm ướp nước mắm rồi cho vào máy xay mịn hoặc băm nhuyễn tôm rồi mới trộn đều với tỏi, hành khô đã băm nhỏ.Cho hỗn hợp trên vào tủ đông để khoảng hai giờ đồng hồ;sau đó lấy ra dùng thìa quết nhuyễn để tôm được dai rồi mới cho vào túi nilon sạch,cắt đầu bao.
_Riêng thịt ba chỉ thì đem rửa sạch và cho vào nồi luộc chín. Nước dùng sau khi đã ninh xương mềm đem lọc lấy phần nước hầm,cho thêm me và tương hột.Khi nước dùng sôi,người ta dùng tay nặn phần tôm trong túi nilon vào nồi nước dùng, rồi đun khoảng 5 – 10 phút cho đến khi tôm chín, nổi lên trên bề mặt.
_Thưởng thức bún suông bằng cách xếp bún vào bát, thêm ít lát thịt ba chỉ, chan nước dùng và cho phần chả tôm vào,rắc đều hành lá,rau mùi,thái nhỏ lên bề mặt,trộn đều lên dùng nóng là bạn đã được thưởng thức bát bún suông thơm ngon không nơi nào có được.
4/.Bánh canh Bến Có:
_Tô bánh canh bự chảng với thịt, lòng trải khắp tô, nước lèo ngọt dịu giúp giải quyết bao tử thật tuyệt cú mèo luôn vì đã tồn tại rất lâu rồi và làm nên thương hiệu cho riêng mình.
_Bánh canh Bến Có chế biến từ gạo lúa mùa (cũng ngon như gạo móng chim,nanh chồn,nàng thơm…) và phải là gạo cũ đã để được ít nhất sáu tháng.Bởi nếu chọn gạo mới còn dẻ thì bánh canh khi mới làm ra sẽ dính cục.Mỗi con bánh canh thường lớn hơn cọng bún và có độ dài vừa phải.
_Phần quan trọng làm nên ấn tượng cho món bánh canh và cũng là hương vị chủ yếu của món ăn này chính là nước lèo (hay nước dùng).Nước dùng được nấu từ xương heo,lòng heo với nước cốt tôm đến khi xương ra hết chất ngọt trong tủy là được.
_Bánh canh khi ăn kèm rau giá sống đã được bỏ trước vào bát, phủ bánh canh lên trên,tiếp đó là thịt,lòng heo (bộ tim, gan, cật, lá lách, phèo non…).Sau đó, rưới nước lèo nóng bốc khói lên rồi mới cho hành lá cùng ít tiêu vào.Khi ăn chanh với ớt hiểm xanh thường cho kèm theo tô bánh canh.Nước chấm là mắm nguyên chất thơm ngon hoặc muối ớt nêm vừa miệng.
5/.Dừa sáp:
_Có hình dáng tương tự như bao trái dừa mà chúng ta thường thấy nhưng tại sao giá nó lại cao đến vậy?Thật thiếu sót khi không thưởng thức loại trái cây chỉ có huyện Cầu Kè mới trồng được loại dừa này thôi và trên một buồng dừa tầm 10 trái cũng chỉ có 1-2 trái sáp thôi.
_Khi bổ dừa sáp, bạn sẽ chẳng thấy nước đâu?Nước dừa lúc này đã trở thành 1 dung dịch dạng keo và cơm dừa dày lên trông thấy.Nạo dừa rồi trộn ít đường,ít sữa,đậu phộng và thêm đá bào nhuyễn,ngon ơi là ngon.
_Dừa sáp, hay còn gọi là dừa đặc ruột, là loại cây được trồng tại giồng Cây Xanh từ năm 1960,cách thị trấn Cầu Kè chừng 4km.Dừa thường khi lột vỏ gõ nghe tưng tưng,còn dừa sáp thì phải dùng sống dao gõ để nghe tiếng cọc cọc.
_Ngày nay,dừa sáp đã được nhân ra quanh khu vực thị trấn Cầu Kè sang các vùng mới như Tam Ngãi, An Phú Tân, Phong Phú, Phong Thạnh…
_Theo nhiều du khách có kinh nghiệm thưởng thức,ngay khi hút hết ngụm đầu tiên của món sinh tố dừa sáp này bạn sẽ cảm thấy đầu lưỡi tê đi vì vị mát, cuống họng cảm nhận vị ngọt lịm,còn mũi thì như nức ra vì mùi thơm ngào ngạt thơm ngon này
6/.Bánh tét cốm dẹp:
_Nguyên liệu chính để làm nên bánh là cốm dẹp,đây cũng là nếp nhưng người ta gặt sớm hơn khoảng nửa tháng,sau đó cho vào chảo để rang trên lửa nhỏ cho chín,tiếp đến cho vào cối giã,lấy ra nia sẩy sạch vỏ trấu,còn lại là phần cốm.
_Một nguyên liệu để làm bánh nữa là dừa,người ta nạo dừa và thắng với nước cốt rồi cho cốm vào nhào bột thật đều và tới.Khi bột đã tới làm nhân đậu xanh,người ta đãi vỏ,nấu sôi,đến khi đậu xanh chín mềm rồi cho đường và vani vào.
_Khi tất cả các nguyên liệu đã được chuẩn bị sẽ tiến hành gói.Người ta thường dùng lá chuối xiêm hoặc lá lùng gói để bánh không bị dính vào lá.Trước khi nấu thì người ta thường nhúng vào nước cốt dừa.Sau đó cho bánh vào nồi hấp cách thủy,khoảng vài tiếng là bánh chín vớt ra,mùi thơm phức vô cùng hấp dẫn.Đòn bánh tét cốm dẹp đặc sản Trà Vinh thường không to mà nhỏ vừa vặn cầm tay khi ăn.
7/.Cháo cá khoai:
_Cá khoai là loài sống chủ yếu vùng nước mặn,nước lợ ở cửa sông,thường bơi thành từng đàn.Loại cá này có mình tròn, thon dài giống như củ khoai lang,đặc biệt không có vẩy,riêng phần lưng và đuôi thì có màu xanh đen,miệng rộng,thịt trắng trong,xương mềm và trong suốt.
_Mùa cá khoai thường bắt đầu từ tháng chạp của năm này kéo dài đến hết tháng tư, tháng năm âm lịch của năm sau. Vào những ngày sương mù cũng là thời điểm cá khoai xuất hiện đông đúc nhất.
_Để có được một nồi cháo cá khoai ngon thì công đoạn chọn được cá tươi,mang đỏ,toàn thân trong suốt,vây ánh hồng tự nhiên rất quan trọng.Nếu là cá khoai vây đen,bụng to,thịt xỉn đục tức là cá đã bị ươn hoặc được tẩm chất bảo quản nên khi ăn sẽ không ngon.
_Cá khoai được chọn đem rửa sạch bằng nước muối pha loãng,móc mang,bỏ đầu bỏ ruột,giữ lại dạ dày vì ăn chúng rất giòn,béo.Đặc biệt không được mổ bụng cá để tránh cá bị nát khi chế biến.Sau khi rửa sạch cá rồi đem cắt cá thành hai hoặc ba khúc tùy kích cỡ cá nhỏ hay lớn,tẩm ướp gia vị với nước mắm,bột ngọt,tỏi ớt băm nhỏ.
_Cho một ít gạo trắng đun sôi đến nhừ,nếm vừa ăn rồi cho cá đã ướp gia vị vào nồi đun sôi lên,vớt bọt,bỏ hành lá,tiêu vào là đã có được một nồi cháo cá khoai thơm ngon,bổ dưỡng. _Theo kinh nghiệm của người dân địa phương,khi cho cá vào nồi cháo tuyệt đối không nên khuấy hay đảo chiều để cá không bị nát.Cháo cá khoai ăn mát,bổ,lành tính,giải nhiệt, nhuận tràng.Khi ăn từng miếng cháo sẽ cảm nhận được vị ngọt bùi,mặn mòi của biển,thơm nồng của hành và tiêu,vị cay của ớt…được hòa quyện vào nhau để trở thành món ăn đậm đà của vùng biển Trà Vinh đặc trưng này.
8/.Chù ụ rang me:
Chù ụ được bắt về đem làm sạch,bỏ vào chảo dầu,hành tỏi đập dập;cho nước cốt me và nếm cho vừa miệng sao cho có vị chua ngọt là được.Món ăn này chỉ cần làm trong 10_15 phút là được.khi đó món ăn có mùi thơm ngọt ngào.Thịt chù ụ ăn rất chắc,vỏ thường giòn,còn nước me thấm vào từng xớ thịt,đã ăn là ghiền.Giống như các loài tám cẳng hai càng khác, thịt chù ụ chứa rất nhiều canxi,đặc biệt là phần vỏ nên nhiều người khi ăn thường nhai luôn để có thêm canxi nguyên chất cho cơ thể và có thể ăn chung với cơm.
9/.Bánh ú Đa Lộc:
_Nổi tiếng có nguồn gốc ở ấp Hương Phụ,xã Đa Lộc,huyện Châu Thành,Trà Vinh vì có truyền thống lâu đời và đã trở thành một món ăn quen thuộc của người dân địa phương nơi đây.Để có một chiếc bánh ú ngon miệng và đẹp mắt thì đòi hỏi người làm phải tỉ mẩn,khéo léo.
_Nguyên liệu chính để làm bánh ú cần phải chuẩn bị đó là hạt nếp mộc mạc,lá ngót để giúp bánh có màu xanh tự nhiên,lòng đỏ trứng của hột vịt muối,thịt mỡ và nhân bánh thì được làm từ đậu xanh nấu chín,nghiền nhuyễn.
_Người dân Đa Lộc thường chọn lá chuối để gói bánh ú bởi hình dáng và màu sắc của bánh có vai trò rất quan trọng giúp cho bánh trở nên nổi tiếng hơn. Đặc biệt kỹ thuật gói bánh không hề đơn giản,đòi hỏi phải đạt chuẩn từ hình khối lẫn các góc cạnh, làm sao cho bánh thật khít,đều và cân đối.
_Nhờ có bàn tay khéo léo của người làm bánh cùng những thứ nguyên liệu chọn lọc rất kỹ giúp cho bánh ú khi luộc chín vớt ra có màu xanh lá, bánh dẻo quánh, trên da bánh có chút xanh phớt chỉ cần cắn một miếng cũng đủ để cảm nhận mùi thơm đặc trưng của loại bánh đặc trưng cho thôn quê này.
10/.Nước mắm rươi Trà Vinh:
_Rươi là loài sống dưới mặt đất ở các vùng nước mặn,ngập mặn,dọc theo sông rạch hay các khu bãi bồi ven biển.Con rươi nhỏ chừng cây diêm quẹt, thân mềm nhũn.Khi còn sống, chúng mang màu máu tươi và trong suốt.
_Hàng năm, rươi thường thoát khỏi nơi cư trú vào mùa gió chướng,khi nước dâng cao ngập cả bờ (khoảng từ tháng 11 hay cuối tháng chạp âm lịch là lúc nước dâng cao đến đỉnh điểm). Khi đó, chúng thường quyện vào nhau, trôi từng dòng dày đặc trên mặt nước, dọc theo những con sông, rạch miền biển.Người dân nơi đây chỉ cần dùng vợt bọc bằng vải mùng là đã có thể hứng hay vớt rươi.
_Rươi sinh sản trong tự nhiên nên không cần mất công nuôi dưỡng.Tuy nhiên,khi chế biến rươi thành nước mắm thì lại trở thành thứ nước mắm có giá trị thơm ngon vào hàng bậc nhất, một loại nước mắm cao cấp,cung cấp nhiều đạm bổ dưỡng và hấp dẫn.
_Để chế biến mắm rươi, cần tuân thủ theo công thức đơn giản của ngư dân địa phương.Trung bình cứ một đôi rươi tính bằng 40 lít khi mới vớt lên,pha 8 lít muối hạt to cùng với 20 lít nước lã, ủ trong lu hoặc trong mái dầm,sau đó đem phơi nắng khoảng 10 đến 15 ngày,khi rươi chuyển sang màu vàng sậm, hàm lượng đạm cao,hương vị ngai ngái nồng nàn là được.
_Chuyện xưa kể rằng trong thời gian bôn tẩu tới vùng đất này, chúa Nguyễn Ánh được người dân địa phương dâng lên món nước mắm đặc sản này và được Chúa khen ngợi.Từ đó,nước mắm rươi còn được gọi bằng cái tên là “nước mắm ngự”.
11/.Trái quách Trà Vinh:
_Cây cao khoảng 7_10m,cây quách có lá nhỏ,dễ trồng trên vùng đất không ngập nước,khoảng 4 năm sau khi trồng thì sẽ cho trái.Trái quách có dạng hình tròn,da cám,khi chín ruột thường có màu đen và bên trong có nhiều hột nhỏ bằng đầu đũa ăn.
_Trồng cây quách có một đặc điểm là khi trái chín sẽ tự rụng, nên người trồng không cần phải trèo lên hái.Mặc dù rơi từ trên cao xuống xong trái quách khi vừa chớm chín còn rắn nên không dập vỡ.Hàng năm vào tháng Giêng,tháng Chạp là mùa trái quách chín.Khi vừa chín tới,trái quách có một hương thơm đặc biệt quyến rũ với nhiều người.
_Trái quách bề ngoài trông như một quả bưởi chai,da mốc nhưng có hương vị ngọt chua thanh,hương thơm ngào ngạt đặc trưng.Khi trái chín rục thì vỏ chuyển sang màu bạc.
_Sau đó, dùng muỗng nhỏ múc ruột quách cho vào ly,bỏ thêm đường,sữa cùng nước đá bào là có một cốc nước giải khát lạ miệng không nơi nào có thể giống.Khi cho vào miệng thưởng thức thì bạn sẽ cảm thấy lưỡi tê dần đi, phảng phất một mùi thơm đặc trưng, vị ngọt của đường,vị béo của sữa vô cùng dễ chịu.Quách có thể ăn non bằng cách đập dập,cạy lấy phần cơm bên trong đem chấm muối ớt,ăn vị chát,chua giống như ổi xanh.
_Bên cạnh món nước giải khát nói trên,những người sành quách thường không bỏ qua món rượu quách_một loại rượu mà gần như nhà nào trồng quách ở Trà Vinh cũng có một thẩu rượu.Mỗi khi có dịp đặc biệt hay khách quý,người thân đến thăm thì rượu quách lại được đem ra mời và lai rai câu chuyện.Thứ rượu đặc sản này không những thơm ngon mà còn là vị thuốc bổ tuyệt vời, giúp người uống cường gân cốt, bổ thận,nhuận tràng…
_Để có rượu quách,người ta dùng rượu gạo hoặc nếp để ngâm.Sau đó chọn các trái chín tròn trịa,vỏ ngoài không có vết xước hay thủng sâu.Lấy ruột quách đem ngâm cùng với rượu,hoặc có thể bổ trái quách làm những miếng vừa rồi mới cho vào chum rượu hoặc dùng dao khoét vài lỗ trên trái quách rồi ngâm nguyên trái với rượu.Dù ngâm bằng cách chế biến nào đi nữa thì rượu ngon và đạt cũng phải trong,giữ nguyên mùi thơm của quách.
_Ngày nay,cây quách chỉ còn trồng rải rác trong các phum sóc trên giồng đất của người Khmer ở các tỉnh Trà Vinh,Sóc Trăng,xong Trà Vinh vẫn được coi là nơi trồng nhiều nhất. Người dân nơi đây rất tự hào về một loại trái cây mát lành, một đặc sản độc đáo làm phong phú cho kho trái cây nức tiếng nơi miệt vườn Trà Vinh này.
12/.Cháo ám Trà Vinh:
_Để nấu cháo ám,người ta lựa con cá lớn,mập,cắt ra từng khứa rồi đem luộc,sau đó đem rỉa thành từng miếng nhỏ bằng ngón tay trước khi xào với mỡ hành.Sử dụng ngay chính nước luộc cá để nấu cháo trong nồi đất lớn.Khi nấu,người ta thường bỏ vào củ hành nướng,tôm khô,khô mực nướng vì vậy nước cháo rất ngọt và thơm.Trứng cá thường được để riêng,làm nhuyễn rồi mới đổ vào nồi; khi chín chúng nổi lên vàng óng trên mặt nồi.
_Khi ăn bạn sẽ thấy cháo ngon lạ,hương vị đặc biệt và ăn không thấy chán cùng các thứ gia vị như mắm nêm ngon pha dịu, tương hột,tương ớt (ớt bỏ hạt băm nhuyễn xào với tỏi), đậu phộng rang giã nhỏ.Ngoài ra,phải có giá sống nhúng, hành,ngò cắt nhỏ,rau sống cắt nhuyễn,bánh tráng mè nướng giòn thì mới đúng chất nhất.
_Từ năm 1930, nhiều người dân ở xứ Trà Vinh đã có cơ hội được biết đến món cháo ám của bà Năm Biết,bà thường ngồi trước cửa một tiệm cà phê để bán.Ngày nay,bạn có thể tìm thấy các hàng quán cháo ám trong chợ Châu Thành,hấp dẫn không kém cháo ám bà Năm Biết khi xưa.Dù vậy,nồi cháo ám bà Năm Biết được chế biến rất công phu, đủ gia vị cần thiết đến mức nếu bạn là người khó tính, kén ăn nhưng đã thưởng thức một lần thì cũng phải khen ngon.
Theo Đna Thích